Afganistan'dan sonra Irak için de çekilme takvimi verildi. 31 Aralık itibariyle Irak'ta muharip güç kalmayacak. Kalanlarsa eğitmenlik ve danışmanlık yapacak.
Haliyle Amerikan varlığı ile hesaplaşma içinde olanlar bu çekilmeyi "çekilme" saymıyor.
Trump'ın emriyle Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani ve Haşd el Şaabi Heyeti Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi el Mühendis, 3 Ocak 2020'da Bağdat'ta öldürüldüğünde İranlılar ve Iraklılar en büyük intikamın Amerikan güçlerinin bölgeden çıkarılmasıyla alınacağını duyurmuştu.
İran'ın 109 Amerikan askerinde beyin yaralanmasına neden olan 50 füze salvosunun dışında Haşd el Şaabi'ye bağlı gruplar da bu hedefe matuf çok sayıda saldırıya imza attı. ABD de ölümcül yanıtlar verdi.
Roket ve kamikaze insansız hava araçlarıyla düzenlenen saldırılar, Amerikan askerlerinin yeniden konuşlandırılması ve bazı üslerin devrini beraberinde getirirken çekilme yönündeki iç tartışmaları da hızlandırdı.
Başkan onaylı suikasta karşı Irak Meclisi'nin yabancı güçlerin çekilmesi yönündeki kararı da hem Başbakan Mustafa el Kazımi hem de Amerikalılar üzerinde baskıyı artırdı.
Haziran 2020'den beri taraflar "Stratejik Çerçeve Anlaşması" için müzakere ediyordu. Biden yönetiminin Tahran'la nükleer müzakerelere dönmesi ve İran'ın Orta Doğu'daki kollarını kesme stratejisini çatışmacı kanaldan çıkarması Amerikan-Irak diyalogunu kolaylaştırdı.
Anlaşma ne içeriyor?
Nihayetinde stratejik diyalog toplantılarının dördüncüsü için Washington'a giden Kazımi 26 Temmuz'da Oval Ofis'te Biden'la kameraların karşısına çıktığında aradığı sonucu almanın rahatlığı içindeydi.
Ortak açıklamaya göre, muharip güçlerin görevi yılın sonunda bitecek, iki ülke arasındaki güvenlik ilişkisi eğitim, danışmanlık, yardım ve istihbarat paylaşımı rolüne dönüştürülecek ve ABD, IrakŞam İslam Devleti'ne (IŞİD) karşı desteğini sürdürecek.
ABD'nin eğitim ve teknik destek taahhüdü Peşmerge'yi de kapsıyor.
Kazımi görüşmeden önce "Irak topraklarında herhangi bir yabancı savaş gücüne ihtiyaç yok" mesajı vermişti. ABD'nin Anbar vilayetindeki Ayn el Esad Hava Üssü, Bağdat Havaalanı'ndaki üs ve Erbil Havaalanı'na bitişik üste 2 bin 500 civarında Amerikan askeri ve meçhul sayıda özel operasyon gücü bulunuyor. IŞİD'e karşı Doğal Kararlılık Operasyonu'na katılan diğer ülkelerin asker sayısı da 1000 civarında.
Yeni anlaşma, 2008'de Barack Obama döneminde imzalanan Güçlerin Statüsü Anlaşması'na dönüş anlamına geliyor; ki Biden da o vakit başkan yardımcısı olarak Irak dosyasından sorumluydu.
IŞİD'in 2014'te Musul'u düşürmesinin ardından ABD, 2011'de çekildiği Irak'a dönmüştü. ABD yeni süreçte işin yükünü biraz da BM Irak Destek Misyonu (UNAMI) ve Avrupa İzleme Ekibi'ne yıkmak istiyor.
Çekilme Kazımi için ne anlama geliyor?
Bu anlaşma başta Kazımi olmak üzere İran etkisinden rahatsız kanatların elini güçlendiriyor.
ABD'nin Irak'ta İran'ın nüfuz hamlelerinin önünü kesebilecek bir başbakana ihtiyacı var. Kazımi Amerikan ihtiyacına denk gelecek gerçekçi bir profil çiziyor.
Ancak Amerikan kuklası ya da İran düşmanı olduğu için değil. Kazımi, Irak istihbarat servisinin başında olduğu yıllarda hem Amerikalılar hem İranlılar yakın çalıştı. (Bu arada istihbarat şefliğini bırakmış da değil.) İki hasım güçle nasıl konuşacağını biliyor.
Dahası Bağdat'ta iktidar paylaşımının sacayağı ve koalisyon kurmanın kilit taşı haline gelen Kürtlerle de iyi ilişkilere sahip. Bağdat-Erbil arasındaki ilişkilerin kazasız-belasız yürümesi Irak sahnesinde kapışan ABD ve İran'ın çıkarlarının çakıştığı ender noktalardan birisi.
Amerikan güçleri ile Haşd el Şaabi içindeki İran bağlantılı gruplar arasındaki hesaplaşma Kazımi'nin otoritesinin altını oyuyordu.
Şimdi Biden, Orta Doğu'da askeri görünürlüğü düşürme eğilimine uygun olarak Irak'taki muharip güçleri çekme kararıyla Kazımi'nin üzerindeki baskıyı azaltmış oldu.
Beyaz Saray'daki uzlaşma 10 Ekim seçimleri için geri sayımın başladığı sürece denk geldi. Bu durum nispeten gerilimleri emilmiş bir seçim sürecinin oluşmasına yardımcı olabilir.
Kazımi, Irak'ı kasıp kavuran gösteriler ve şiddet sarmalı karşısında başbakanlık görevini üstlenirken gelecek seçimlerde aday olmayacağını duyurmuştu.
Çok ciddi sorunlara rağmen kavgaları gerileten rolüyle Kazımi birleştirici bir lider olarak seçimde görülmek istenen bir figür. Bu durum kararını değiştirmesini temin edebilir.
Mezhebi bölünmüşlük ve çok boyutlu nüfuz savaşına sahne olan Irak'ı daha fazla Arap kulvarında görmek isteyenler de Kazımi'nin izlediği komşu siyasetini kayda değer buluyor. Bu eğilim ABD'nin de tercihlerini yansıtıyor.
Ancak Kazımi, Riyad'la geliştirdiği dostluğu Suud-İran düşmanlığını giderecek bir arabuluculuğa da dönüştürdü. Haliyle bu yönelim İran'ı da mutlu edecek boyutlar içeriyor.
Kazımi Körfez ülkeleriyle ilişkileri toparlamaya çalışırken Ürdün ve Mısır'la üçlü işbirliği mekanizmasında yer aldı. Bu üçlüye ileride Suriye'nin de eklenmesiyle enerji hatlarını içeren stratejik bir hat kurulması ihtimal dahilinde. Bunlar bölgede son 30 yılın çelişkilerini gerileten adımlar.
Haşd el Şaabi teskin olur mu?
ABD, Irak'ta güvenlik, siyaset ve ekonomik boyutları olan varlığını tamamen bitirmeye niyetli değil.
Bu seçeneğe Irak içinde bazı Sünni gruplar, İran'ın Irak'ı yutmasından korkan Şii aktörler ve Birinci Körfez Savaşı'ndan beri ABD'yi bir güvence olarak gören Kürtler de endişeyle yaklaşıyor.
Elbette Haşd el Şaabi grupları ABD'nin eğitim misyonunun da bitmesinde ısrarlı.
Nitekim Amerikan güçlerine saldırılarda başı çeken Ketaib Hizbullah ile Asaib Ehl'ül Hak varılan anlaşmaya sert tepki verdi.
Ketaib Hizbullah'ın sözcüsü Cafer el Hüseyni misyonu ne olursa olsun Amerikan askeri varlığını reddettiklerini açıkladı.
Asaib Ehl'ül Hak'ın sözcüsü Muhammed el Rubai de, "İsimlerini muharip güçten eğitmen ve danışmana çevirmeleri bir aldatma girişimidir" dedi. Bu grubun siyasi kanadı mecliste 16 koltuğa sahip.
Haşd el Şaabi'nin en önemli bileşeni Bedir Örgütü'nün lideri Hadi el Amiri'nin öncülük ettiği Fetih Koalisyonu'nun vekil sayısı da 48.
Bu çember özellikle Amerikan karşıtlığında meclis çoğunluğunu bulacak kadar genişleyebiliyor. Fakat muharip güçlerin çekilmesi onlar açısından da yadsınamayacak bir sonuç. Ayrıca kendilerini dizginlemeye çalışan Kazımi'ye karşı gerekçeleri zayıflamış oluyor.
Burada başka olgudan da bahsetmek lazım: Hem ABD'nin çekilmesini hem de İran'ın nüfuz savaşını bitirmesini isteyen bir eğilim giderek güçleniyor. Şii havzasının liderlerinden sokaktaki göstericilere kadar pek çok dini, sosyal ve siyasal katmanda Irak ulusal birliği ve Iraklılık kimliği vurgusu öne çıkıyor. Biden-Kazımi görüşmesinin sonuçları bu hissiyatı biraz okşuyor.
