Hemen her ilaç ya da tedavi yönteminde olduğu gibi aşılar da bazı insanlarda yan etkiler yaratabiliyor. Bu etkilerin önemli bir bölümü hafif oluyor ve kısa sürüyor. Sağlık Bakanlığı'nın Covid-19 bilgilendirme platformunda, aşılarla ilgili gerek klinik çalışmalarda gereke de mevcut aşı uygulamalarında "ciddi yan etkilere rastlanılmadığı ve aşılama sonrası görülen yan etkilerin sıklıkla hafif kaldığı" belirtiliyor. En sık görülen yan etkilere örnek olarak "yorgunluk, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik" gibi durumlar gösteriliyor. Bakanlığın sitesinde, "Ancak nadir de olsa alerjik reaksiyonların olabileceği göz ardı edilmeden aşı uygulamasından sonra bir rahatsızlık hissedilmesi durumunda en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması ve hekime yakın zamanda aşı olunduğu bilgisinin iletilmesi unutulmamalıdır" deniliyor. BioNTech aşısının yan etkileri neler? Türkiye'de aşılama kampanyasında iki farklı aşı kullanılıyor. Kampanyanın başlangıcında Çin şirketi Sinovac'ın geliştirdiği CoronaVac aşısı yapıldı. Daha sonra Pfizer/BioNTech aşısı da yapılmaya başlandı. CoronaVac aşısının tedarikinde yaşanan sıkıntının ardından Haziran ayıyla birlikte yüklü miktarda BioNTech aşısının teslimatıyla aşılama programı da hız kazandı. Şu anda Türkiye'de çok büyük oranda BioNTech aşısı kullanılıyor. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi'nin (CDC) Pfizer/BioNTech aşısıyla ilgili hazırladığı bilgilendirme sayfasında, olası yan etkiler aşının yapıldığı kolda "ağrı, kızarıklık ve şişkinlik" olarak sıralanıyor. CDC'nin sıraladığı vücut genelinde hissedilebilecek olası yan etkiler de şunlar: Yorgunluk Baş ağrısı Kas ağrısı Soğuk terleme Ateş Mide bulantısı CDC, "Bu yan etkiler, aşıdan sonraki ilk bir ya da iki gün içerisinde hissedilebilir. Bunlar, vücudun koruma geliştirdiğini gösteren normal işaretler ve birkaç gün içerisinde geçmeleri beklenir" diyor. İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri'nin (NHS) aşıyla ilgili hazırladığı bilgi notunda, ilk iki gün içerisinde bazı yan etkilerin görülebileceği uyarısı yapılıyor. Notta en yaygın yan etkiler şöyle sıralanıyor: Aşının yapıldığı kolda ağrı, ağırlık hissi ve hassasiyet Halsizlik Baş ağrısı, kas ağrısı ve soğuk terleme Notta, "İlk gün veya ikinci gün titreme gibi grip benzeri semptomlar gösterebilirsiniz... Ender görülen bir yan etki de aşıyı yaptırdığınız tarafta koltuk altı veya boyundaki lenf bezlerinin şişmesi olabilir. Bu yaklaşık 10 gün sürebilir. Ancak bu durum daha uzun sürerse doktorunuzla temasa geçmeniz önerilir" deniliyor. BBC Muhabiri Gallagher, aşının kendisini "yere serdiğini" söylüyor Sinovac aşısının yan etkileri neler? Türkiye'de aşılama programının ilk dönemlerinde Çinli Sinovac şirketinin ürettiği CoronaVac aşısı kullanıldı. İnaktif aşı olarak bilinen CoronaVac, şu anda aralarında Türkiye'nin de olduğu 26 ülkede onay almış durumda. Brezilya'da yapılan araştırmalar, bu aşının semptomatik Covid-19 vakalarını önlemekte yüzde 50,4 olduğunu gösteriyor. Bu aşının yaygın şekilde kullanıldığı Şili'den gelen sonuçlar da etkisinin yüzde 67 civarında olduğunu ortaya koyuyor. Yayımlanan bilimsel araştırma ve uygulamalardan gelen sonuçlar, aşılamadan sonraki ilk 28 gün içerisinde en yaygın bildirilen yan etkinin aşının yapıldığı bölgede ağrı olduğuna işaret ediyor. Diğer yan etkilerde yorgunluk, mide bulantısı ve kas ağrısı olarak sıralanıyor. Sinovac aşısının yan etkileri kısa süreli ve hafif olarak kendini gösteriyor. Yan etkiler aşağı yukarı iki gün içinde kendini gösteriyor. Ayrca yapılan araştırmalar, BioNTech ve Moderna gibi mRNA ile Oxford-Astrazeneca üretimi viral vektör aşılara kıyasla Sinovac yaptıranlarda ateş görülme sıklığının çok daha düşük olduğunu ortaya koyuyor. Yan etkiler neden kaynaklanıyor? BBC Sağlık ve Bilim Muhabiri James Callagher, Mart ayında Oxford-AstraZeneca aşısı yaptırdıktan sonra yazdığı bir makalede, aşının "kendisini yere serdiğini" ancak yine olsa yine yaptıracağını belirtti. James Callager, "Bana Oxford-AstraZeneca aşısı yapıldı. Sabah 09.30'da yaptırdım. O akşam kötüleştim ve üç gün boyunca yataktan doğrulamadım. En kötüsü migren ve kusmaydı. Her yerim ağrıyordu, titreme nöbetleri geçiriyordum ve bitap düşmüştüm" dedi. Covid aşıları vücudumuzu koronavirüsle savaştığını düşünmeye itiyor. Doğal bağışıklık tepkimizi enfeksiyona karşı harekete geçiriyor. Önce iğnenin yapıldığı kolunuzda bir reaksiyon oluşuyor. Şişme ve yanma hissi, bağışıklık sisteminin harekete geçtiğinin göstergesi. Bu, tüm vücudunuzu etkileyebilir, ateş, titreme ve mide bulantısı dahil grip benzeri belirtiler görülebilir. Edinburgh Üniversitesi'nden immünoloji ve enfeksiyon hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Eleanor Riley, bunun "inflamatuar yanıt"tan kaynaklandığını söyledi. Kimyasal yangın alarmı gibi işliyor. Vücudunuza yayılan kimyasallar bir şeylerin yanlış olduğu uyarısında bulunuyor. Prof. Riley'e göre bu bağışıklık yanıtını harekete geçiriyor ne olup bittiğine bakması için bağışıklık hücrelerini kolunuza gönderiyor. Bizim geçici olarak kötü hissetmemize neden olanlar da bu kimyasallar. Neden bazı insanlarda daha fazla yan etki görülüyor? Yan etkiler insandan insana değişiyor. Bazıları hiçbir şey hissetmiyor. Bazıları halsiz ama işe gidebilecek kadar iyi hissediyor bazıları da yataktan kalkamıyor. Oxford-AstraZeneca aşı denemelerine öncülük eden Prof. Andrew Pollard, bana bunun yaşla ilgisi olabileceğini söyledi: "Yaşın ne kadar çoksa yan etkiler o kadar az olur. 70 yaşın üstündekilerde hemen hemen hiç yan etki görülmez." Ama aynı yaştaki iki kişinin tamamen farklı tepkiler vermesi de olası. Prof. Riley bunun nedeniyle ilgili olarak ise, "Bağışıklık sistemlerimizde muazzam bir genetik çeşitlilik var. Fark buradan kaynaklanıyor. Bu çeşitlilik, bazı insanların bağışıklık sistemlerinin daha 'ateşli' çalışmasına ve daha agresif tepki vermesine neden oluyor" diyor. Riley, "Senin gibi şiddetli grip benzeri belirtiler görülen insanlar olup bitene aşırı tepki veriyor. Sen de soğuk algınlığı ya da grip geçirdiği zaman çok kötü hasta olduğunu düşünen insanlardan biri olabilirsin. Yanlış anlama sana nanemollasın demiyorum ama onlardan biri olabilirsin" diye anlatıyor. Yan etki olasılığını hafif de olsa artıran başka bir etken de daha önceden koronavirüs enfeksiyonu geçirilmiş olması. Bu da aşı sonrası inanılmaz derecede güçlü bir bağışıklık yanıtını tetikliyor. KAYNAK,GETTY IMAGES Güçlü yan etkiler, daha fazla korumaya mı sahibim demek? Oysa ben bencil bir şekilde, daha önceki aşı deneyimlerimin de etkisiyle güçlü yan etkiler yaşamamın, inanılmaz derecede güçlü bir bağışıklık yanıtımın olması anlamına geldiğini düşünmüştüm. Prof. Pollard, 2009'daki grip pandemisinde güçlü yan etkilerin güçlü bağışıklık yanıtına işaret ettiği örnekler görüldüğünü ama Covid aşısında böyle bir durumun olmadığını söylüyor ve "Aşı herkesi aşağı yukarı aynı seviyede koruyor. İleri yaştaki kişilerde daha az yan etki görülmesine rağmen herkes aynı bağışıklık yanıtını veriyor" diyor. Bunun yanıtını da bağışıklık sisteminin iki yarısının nasıl çalıştığında aramak gerekiyor. İlk yarı kimyasal yangın alarmı da içeren doğuştan tepki. Diğer yarı ise adaptif (uyumlayıcı) tepki. Bu yarı, virüsü bulup imha edecek antikorları üreten B hücrelerini ve vücuttaki enfekte olmuş herhangi bir hücreye saldırabilen T hücrelerini düzenleyerek enfeksiyonla nasıl savaşacağını öğrenip ezberliyor. Prof. Riley'e göre doğuştan tepkinin yaşa göre değiştiğini bunun da yan etkilerin şiddetini tayin ettiğini söylüyor. Adaptif tepkinin tam teçhizatlı olarak B ve T hücreleriyle sizi koruyabilmesi için doğuştan tepki tarafından uyandırılması gerekiyor. Prof. Pollard ikinci dozun ilkine kıyasla daha az yan etkisi olacağını belirtiyor. Fakat yayımlanan veriler, Pfizer aşısının ikinci dozunda birincisinden daha şiddetli yan etkiler görülebileceğine işaret ediyor. Yan etkiler üzerinde konuşulacak kadar önemli mi? Az sayıda insanda aşı olduktan sonra kan pıhtılaşmasının görülmesi aşının yan etkileri haberlerde daha fazla yer bulmaya başladı. Daha aşılama başlamadan önce rastlantı sonucu ortaya çıkacak sağlık sorunlarının, yanlış bir şekilde aşıdan kaynaklandığını düşünme riskine dikkat çekmiştim. Avrupa Birliği'nin ilaç sektörü düzenleme kurumu Avrupa İlaç Ajansı, bu vakaların aşıdan kaynaklandığına dair hiçbir bulgu olmadığını açıkladı. Ancak aşının gerçek yan etkileri var ve Prof. Pollard bu konuda açık ve dürüst olmak gerektiğine dikkat çekiyor.