Türkiye'de Covid-19 salgını ile mücadelede yürütülen aşı kampanyasında, "hatırlatıcı doz" olarak da bilinen 3. doz aşı da uygulamaya kondu. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 30 Haziran Çarşamba günkü Bilim Kurulu toplantısının ardından, iki doz uygulanan Covid aşılarına ek olarak üçüncü dozun da uygulanmaya başlanacağını aktardı. Buna göre, aşı programında ilk sırada yer alan 50 yaş üstü kişilere ve sağlık çalışanlarına, 1 Temmuz'dan itibaren üçüncü Covid aşısı randevusu açıldı. Koca, ilk iki dozu hangi aşıyla olurlarsa olsunlar, söz konusu grubun 3. dozda istediği aşıyı olabileceğini bildirdi. Peki dünyada Covid-19'a karşı 3. doz uygulayan ülkeler var mı? Bilim insanlarının bu konudaki görüşü ne? 3. doz aşı tartışması nasıl ortaya çıktı? Covid aşıları, genelde 2 doz uygulanacak şekilde geliştirildi. Öte yandan Moderna ve Pfizer başta olmak üzere aşı geliştiren başlıca şirketler, 2 doz aşının koruyucu etkisinin zamanla azalacağı kaygısıyla takviye aşı geliştirmek için bir süredir çalışmalar yürütüyor. Pfizer'in CEO'su ve BioNTech şirketinin ABD'li ortağı Albert Bourla'nın Nisan ayında yaptığı açıklamada ilk aşıdan sonraki 6 ila 12 aylık dönemde "3. bir doza ve ardından yıllık yeniden aşılamaya" ihtiyaç olabileceğini vurgulaması, bu tartışmayı derinleştirdi. Türkiye'de nasıl tartışıldı? 3. doz aşı tartışması Türkiye'ye de uzandı. Koronavirüs aşısını bulan Almanya merkezli BioNTech şirketinin kurucu ortağı ve CEO'su Prof. Dr. Uğur Şahin, geçtiğimiz ay Bilim Kurulu'nun bir toplantısında 2. dozu takiben 6 aydan erken olmamak kaydıyla 3. doz aşının yapılabileceğini söyledi. Sağlık Bakanlığı hatırlatma dozu olarak tanımlanan 3. doz aşılar için bir süredir planlamalar yürütüyordu. Son olarak 30 Haziran Çarşamba günü Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 3. doz aşı randevularının 1 Temmuz'dan itibaren açılacağını duyurdu. Koca, daha önce Sabah gazetesine yaptığı açıklamada ilk etapta 3. doz aşılamanın gönüllü grupların katıldığı bir hibrid model üzerinden deneneceğini de açıklamıştı. Öte yandan Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın geçtiğimiz ayın başında bir televizyon programında 3 doz aşı olduğunu açıklaması, tartışmayı başka bir boyuta taşımıştı. Cumhuriyet gazetesinin haberine göre, İstanbul Tabipler Odası Genel Sekreteri Prof. Dr. Osman Küçükosmanoğlu Türkiye'de çok sayıda insan aşı olmayı beklerken Erdoğan'ın bu açıklamayı yapmasının "yönetici sorumluluğuyla bağdaşan bir durum olmadığını" söyledi. Twitter paylaşımının sonu, 1 Türkiye'de uzmanlar 3. doz tartışmasına ilişkin farklı görüşler paylaştı. Bazı Bilim Kurulu üyeleri geçtiğimiz haftalarda "hatırlatma dozu" olarak da bilinen 3. doz aşının gerekli olduğu çağrısında bulunmuştu. DHA'ya konuşan Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Serap Şimşek Yavuz, hem virüsü geçirenler hem de aşı olanlarda bir süre sonra bağışıklığın azaldığını vurgulamış, "Hem CoronaVac'ta, hem BioNTech'te hatırlatma dozları gerekecek. Belki biri altıncı ayda, diğeri bir yıl sonra olacak, ama gerekecek" ifadelerini kullanmıştı. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Mehmet Ceyhan ise, "Genel topluma '3. doz aşı yaptırın' şeklinde öneride bulunmak için henüz yeterli veri elimizde yok" demişti. DHA'ya konuşan Prof. Dr. Ceyhan, virüsle çok sık temas eden sağlık personelinin, "2 doz Sinovac aşısı oldukları için 3. dozu Pfizer-BioNTech aşısıyla aşılanmaları" yönündeki önerilerini ise Sağlık Bakanlığı'na ilettiklerini söylemişti. Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 30 Haziran itibarıyla 34 milyon 801 binden fazla kişiye 1. doz, 15 milyon 135 binden fazla kişiye 2. doz aşı uygulandı. Üçüncü doz aşıya sıcak bakan ülkeler hangileri? İngiltere Avrupa'da Covid'e karşı 3. doz aşı ya da "takviye aşı" uygulanması bir süredir tartışılıyor. Delta başta olmak üzere bazı Covid varyantlarının yarattığı kaygılar, bu konudaki araştırmaları hızlandırdı. İngiltere'de hükümetin desteklediği ve Haziran ayında başlayacak bir araştırma için farklı yaş gruplarından 3 bine yakın gönüllüye 3. doz aşı uygulanacağı belirtildi. Southampton Üniversitesi'nden araştırmacılar, Haziran ayından itibaren farklı şehirlerde çalışma çağındakiler ile 75 yaş üzerindeki katılımcılara AstraZeneca, Pfizer ve Moderna dahil 7 farklı aşının 3. dozunu uygulayacak. Hem 3. dozun bağışıklık sistemlerine olan etkisi hem de olası yan etkiler incelenecek. Hükümetin 50 yaşın üzerindekilere 3. doz aşı uygulanmasını değerlendirdiği de gündeme geldi ancak yetkililer bunu teyit etmedi. Resmi verilere göre İngiltere'de 13 Haziran itibarıyla bir doz aşı olanların sayısı 41 milyonu aştı, neredeyse 30 milyon kişi de ikinci doz aşısını oldu. Ülkede 21 Haziran için planlanan "normalleşmeye geçiş" sürecinin son aşaması ise daha bulaşıcı olduğu düşünülen Delta varyantı ile ilgili endişeler sonucu ertelendi. Fransa ve Almanya Fransa'da ise "ciddi şekilde bağışıklık yetmezliği" yaşayan gruplara üçüncü dozun uygulanması yönündeki karar Nisan ayında duyuruldu. Organ nakli olmuş, diyalize bağlı ya da otoimmün rahatsızlıkları olan bazı gruplara, Pfizer, BioNTech ya da Moderna aşılarının 3. dozunun, 2. dozdan en az 4 hafta sonra uygulanacağı belirtildi. Fransa, hükümetin Haziran ortası için belirlediği hedefe ulaşarak ilk doz aşıları 10 milyondan fazla kişiye uygulamayı başardı. Ülkede 18 yaşından büyük herkes Covid aşısı olabiliyor. 15 Haziran'dan itibaren 12-18 yaş grubunun aşılanmasına başlanacak. Almanya'da aşıları inceleme ve onaylamaktan sorumlu Robert Koch Enstitüsü Aşı Komisyonu Başkanı Thomas Mertens, Funke gazetesine yaptığı açıklamada 2 doz aşının etkisi azalacağı gerekçesiyle gelecek yıl 3. doz ile aşı tazelemenin gerekebileceğini ifade etti. Almanya'da Sağlık Bakanı Jens Spahn ise Avrupa Komisyonu'na 2022/2023 döneminde en az 4 şirketten takviye aşı ısmarlanması çağrısında bulunan bir mektup yazdı. BAE ve Bahreyn Öte yandan, takviye aşı konusunda en ciddi adım atan ülkelerin başında Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) geldi. BAE, geçen ay Çin'in geliştirdiği Sinopharm aşısının 2 doz uygulandığı kişilere 3. doz aşı yapılabilmesinin önünü açtı. Bundan önce de aşıya karşı bağışıklık kazanmamış bazı gruplara 3. doz aşı olanağı sunuluyordu. BAE yetkilileri, aşı grubundaki toplam nüfusun yaklaşık yüzde 85'inin en az bir doz aşı olduğunu açıklamıştı. Çin'in geliştirdiği Sinopharm ile aşı programına başlayıp, BioNTech, AztraZeneca ve ardından Rus Sputnik V aşısını programına ekleyen BAE, ilk 6 ayında dünyada Covid'e karşı en hızlı aşı programını yürüten ülke olmakla övünmüştü. Bahreynli yetkililer de, ülkelerindeki sağlık ekipleri, yaşlılar ve başka sağlık sorunları olan risk grubundaki kişilere 3. doz uygulanacağını duyurdu. Bilim insanları ne diyor? Covid aşılarında 3. dozun gerekli olup olmadığı konusunda bilim insanları ortak bir görüşe varmış değil. Ancak 2 doz aşının 1 yıl ya da uzun süre bizi Covid'in çeşitli varyantlarından koruyabileceğine şüpheyle bakıldığı açık. Amerikan New York Times gazetesinin haberine göre Pfizer soru işaretlerini gidermek amacıyla bazı deneyler yaparak, 2 doz aşı olan gönüllülere aynı aşıdan üçüncü doz uyguladı. Haberde Pfizer'in uluslararası medya sorumlusu Jerica Pitts'in şu sözlerine yer verildi: "Şu ana dek öğrendiklerimize dayanarak, SARS-CoV-2'in yayılmasında ve Covid'e bağlı hastalıklarda bir azalma görene kadar, aşımıza bir takviye olarak aşının uygulanmasından 12 ay sonra 3. dozun uygulanmasının, Covid-19'a karşı koruma sağlamak için gerekli olacağı görüşündeyiz." Moderna ise yürüttüğü klinik deneylerin 3. doz konusunda cesaret veren ilk verilerini Mayıs ayında açıkladı, 3.üncü mRNA aşısının, virüsün bugüne dek keşfedilmiş olan tüm özelliklerine karşı etkili koruma sağladığını belirtti. 3. aşıdan 2 hafta sonra deneylere katılan kişilerde Brezilya ve Güney Afrika varyantları ile standart virüse karşı koruma sağlayan antikorların arttığı görüldü. Öte yandan Avrupa İlaç Ajansı (EMA) Aşı Dairesi Başkanı Marco Cavaleri, geçtiğimiz ay yaptığı açıklamada ülkeleri, 3. ya da takviye dozlar konusunda "prematüre" adımlar atmamaları konusunda uyarmıştı. Cavaleri, "3. doz uygulamak için en doğru zamanın ne olacağına" ilişkin veriler sunan tıbbi deneyler ya da "gerçek dünyadan kanıtların" beklenmesi gerektiğini söylemişti. Bilim insanları, 3. doz aşı konusunda henüz kapsamlı bir araştırmanın sonuçlarını yayımlamadı. ABD'de yapılan küçük çaplı bir araştırma ise, 3. dozun bağışıklık zaafiyeti taşıyan hastaların virüsten korunmasını sağladığını ortaya koydu. Tıp dergisi Annals of Internal Medicine'da yayımlanan ve ABD'deki Johns Hopkins Üniversitesi'nden araştırmacıların yürüttüğü çalışma için, organ nakli geçirmiş hastalar incelendi. 2 doz aşıdan sonra antikor geliştiremeyen 24 kişi arasından, 3. doz aşı uygulanan 8'inde koruyucu antikor geliştiği gözlemlendi.