Gönüllülerin yarısına Covid-19 aşısı, diğer yarısına da menenjitten koruyan ama koronavirüsü etkilemeyen bir aşı yapılacak. Deneyin püf noktası şu: Gönüllüler kendilerine hangi aşının yapıldığını bilmeyecekler. Bunu sadece doktorlar bilecek. Aşı olan ilk iki kişiden biri olan mikrobiyolog Elisa Granato BBC'ye, "Ben bir bilim insanıyım, o yüzden bilimsel süreçlere olabildiğince katkım olsun istedim" dedi. Aşı Oxford Üniversitesi'den bir grup bilim insanı tarafından üç aylık bir çalışma sürecinde üretildi. Denemeler öncesi çalışmalara başkanlık yapan aşı bilim profesörü Sarah Gilbert, "Şahsen ben bu aşının başarılı olacağı konusunda bayağı umutluyum" diyor. "Tabii önce denememiz ve insanlar üzerindeki etkilerine dair verileri görmemiz lazım. Aşıyı yaygın olarak kullanmaya başlamadan önce gerçekten işe yaradığını, insanları koronavirüsten koruduğunu gösterebilmeliyiz." Aşı hangi yöntemle üretildi? Aşı üretmenin bilinen birçok yöntemi var. Bu aşı, şempanzelerde görülen normal ve zararsız bir grip virüsünün (adenovirüs) zayıflatılması ve insan vücudunda gelişemeyecek şekilde değiştirilmesi yoluyla hazırlandı. Bilim insanları bu virüse, koronavirüsün yüzeyinden alınan proteinlerin genini yerleştirdiler. Bu proteinlerin çoğalmaya başlamasıyla insan vücudunun antikorlar ve savaşçı hücreler üretmeye başlaması ve aşının bu yolla koronavirüse karşı koruyucu etki yaratması umuluyor. Oxford'daki ekip daha önce yine bir başka koronavirüs türü olan Mers'a karşı aynı yöntemle aşı üretmiş, bu aşıyla insanlar üzerindeki denemelerde umut verici sonuçlar elde edilmişti. İşe yaradığı nasıl anlaşılacak? Covid-19 aşısının işe yarayıp yaramadığını araştırma ekibi önümüzdeki aylarda iki ayrı tür aşı uygulanan yüzlerce kişilik iki gruptan ne kadar kişinin koronavirüse yakalandığını izleyerek anlayabilecek. Bunun başka bir yolu yok. Ama İngiltere'de salgın hızını büyük ölçüde kaybederse bilim insanlarının elinde aşının başarısını ölçmek için yeterince veri birikemeyebilir. Çalışmanın başını çeken Oxford Aşı Grubu'nun yöneticisi Profesör Andrew Pollard "Bu salgın dalgasının ucunu yakalamaya çalışıyoruz. Eğer yakalayamazsak aşının işe yarayıp yaramadığını birkaç ay içinde anlamamız mümkün olmayacak. Fakat virüs henüz gerilemiş değil ve salgının daha bir süre daha devam edeceğini düşünüyoruz." Aşı araştırmasını yürütenler, insanlar üzerindeki denemelere, virüse daha çok maruz kalma ihtimali olan yerel sağlık çalışanlarının katılmasını önceliyorlar. Ayrıca önümüzdeki aylarda 5 bin gönüllüyü kapsayan ve yaş sınırı olmayan daha büyük bir denemeye başlanacak. Yaşlıların bağışıklık sistemi diğer insanlara göre aşıya daha zayıf direnç gösteriyor. Araştırmacılar bu nedenle yaşa göre iki ayrı doz uygulamak gerekip gerekmediğini de değerlendiriyor. Oxford ekibi ayrıca hastalığın yayılma hızının büyüdüğü Kenya'daki araştırmacılarla, orada bir aşı denemesi yapma ihtimali üzerinde de çalışıyor. Aslında birçok aşı hastalıklara yol açan virüslerin zayıflatılmış hali vücuda verilerek yapılıyor. Bu yolla çok daha doğrudan ve hızlı bir sonuç alınabilirdi. Ama koronavirüs için bu yolun denenmemesinin basit bir sebebi var: Covid-19'un henüz bilinen etkili bir tedavisi yok. Bu yüzden insanlara bu virüsü vermek hayatlarını tehlikeye atabileceği için etik olarak sorunlu. Yine de Profesör Pollard, gelecekte böyle bir aşı üretilmesinin söz konusu olabileceğini söylüyor: "Eğer hastalığın tedavisinde bazı güvenilir yöntemler geliştirebilir ve gönüllülerin güvenliğini sağlayabilirsek, bu aşıyı denemek için çok iyi bir yöntem. Aşı denemesi güvenli mi? Aşı için gönüllü olan denekler önümüzdeki aylarda dikkatle takip edilecek. Kendilerine aşıdan sonraki bir kaç gün kollarının biraz acıyabileceği, aşının baş ağrısı ya da ateşe yol açabileceği anlatıldı. Ayrıca teorik olarak da olsa virüsün daha ağır sonuçlara yol açması ve ciddi bir koronavirüs vakası haline gelmesi ihtimalinin de bulunduğu söylendi. Sars virüsüne karşı hayvanlar üzerinde yapılan ilk aşı denemelerinde bu tür şeyler yaşanmıştı. Fakat Oxford'daki ekip, aşının bu tür sonuçlara yol açması ihtimalinin çok çok düşük olduğunu ve hayvanlar üzerinde yapılan denemelerin olumlu geçtiğini söylüyorlar. Ekip, başarılı olduğu kanıtlanırsa Eylül ayına kadar 1 milyon doz civarında aşı üretilebilmesini ve sonra çok daha büyük çaplı üretime geçilmesini umuyor. Aşı önceliği kimin olacak? Profesör Gilbert henüz bunun belli olmadığını söylüyor ve "Ne olacağına karar vermek bizim işimiz değil. Biz işe yarayan bir aşı yapmak ve bunun üretimini sağlamak için çalışıyoruz. Gerisine başkaları karar verecek" diyor. Profesör Pollard da, "En çok ihtiyacı olanlara, sadece İngiltere'de değil kalkınmakta olan ülkelerde de en acil olarak ihtiyaç duyanlara yetecek kadar doz aşının üretilmesini sağlamamız gerekiyor" diye ekliyor. Londra'daki Imperial College'dan bir başka uzman heyet de insanlar üzerinde koronavirüs aşısı denemelerine Haziran ayında başlayabilmeyi umuyor. Oxford ve Imperial ekipleri hükümetten bu araştırmalar için 40 milyon sterlini aşkın kamu fonu aldılar. Sağlık Bakanı Matt Hancock her iki grup araştırmacıdan da övgüyle bahsetti ve aşıyı geliştirmek için İngiltere'nin bütün olanaklarını seferber edeceğini söyledi. İngiltere'de hükümete danışmanlık yapan bilim heyetinden, baş sağlık uzmanı Profesör Chris Whitty daha önce önümüzdeki bir yıl içinde bir aşı ya da Covid-19'u tedavi edecek bir ilacın kullanılmaya başlaması ihtimalinin bulunmadığını söylemişti.