Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın açıkladığı 23 Aralık 2020 corona verilerine göre 1 milyon 866 bin 815 kişi Covid-19’u yenerek sağlığına kavuştu. Bu sayıya hafif semptomlarla hastalığı evde geçiren ve test yaptırmayan kişiler dahil değil. Aynı verilere göre önceki gün yeni vaka sayısı 19 bin 256 olarak açıklanırken, iyileşen sayısının 32 bin 110 olduğu bildirildi. Uzun lafın kısası, Covid’e yakalananlar her geçen gün arttığı gibi, hastalığı geride bırakanların sayısı da milyonlarla ifade ediliyor. Ancak hastalığı geçiren kişilerin kafasında birçok soru işareti mevcut. Bu soruları alanındaki uzman kişilere; Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Çağrı Büke ve Uzman Klinik Psikolog Cansu İvecen’e ilettik. 1) Covid-19 geçirdim şimdi sağlığım açısından nelere dikkat etmeliyim? Prof. Dr. Çağrı Büke: Hastalığa karşı korunmada rol oynayan antikor düzeylerinin ve hücresel bağışıklıkta rol oynayan hücrelerin, hastalığın geçirilme şiddetine bağlı olarak değişebildiği de göz önünde bulundurulduğunda herkes için standart bir süre ya da korunma düzeyinden bahsetmek mümkün değildir. Ancak hastalığı geçiren kişilerde sonrasındaki kısa dönemde yeniden hastalığa yakalanma olasılığının belirgin biçimde düşük olasılık olabildiği söylenebilir. Yine de hastalığı geçirmiş olanların da maske, mesafe, el ve çevre temizliği kuralına uyması gerektiğini söyleyebilirim. Bu önlemler yine özellikle solunum yolları ile bulaşabilecek başta virüsler olmak üzere pek çok farklı mikroorganizmalar ile karşılaşmayı ve bunlar ile solunum yolları enfeksiyonlarının oluşmasını önlemek açısından da kritik öneme sahip uygulamalardır. Herkes için olmakla birlikte özellikle ileri yaşlarda olan ya da hangi yaşta olursa olsun altta kronik akciğer, kalp, hipertansiyon, diyabet, kanser gibi hastalıkları olan kişiler ile obezite sorunu yaşayan kişiler açısından dikkatli olmak ayrı bir öneme sahiptir. Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Çağrı Büke 2) Covid-19 geçirmiş olmak beni virüse karşı ne kadar süre korur ? Prof. Dr. Çağrı Büke: Covid-19 geçiren kişilerde belirli bir süre ile hastalığa karşı bağışıklık oluşmaktadır. Bağışıklık oluşumunda kompleks bir sistem olan bağışıklık sisteminin çok çeşitli hücreleri rol oynarlar. Genel olarak hastalığı hafif geçiren kişilerde üç ay, bazı çalışmalarda ise altı hatta sekiz ay kadar nötralizan antikorların kanda varlığını sürebildiği gösterilmiştir. Hatta yine hastalığı hafif geçiren olgularda antikor yapımında rol oynayan B lenfositlerin yüksek düzeylerde varlıklarını belirli süreyle sürdürebildikleri de saptanmıştır. Sonuç olarak henüz tam net bir bilgi henüz mevcut değildir. Ancak yeni çalışmalar ile koruyuculuk süreleri hakkında bilgiler hızla netleşecektir. Şu anki bilgilerimiz, hastalığı geçiren kişilerin de mutlaka gerekli korunma önlemlerini almalarını söylüyor. 3) Covid-19'u geçirmiş kişiler aşı yaptırmalı mı? Prof. Dr. Çağrı Büke: Bu konu ile ilgili henüz net olarak bir fikir birliği oluşmuş değil. Hastalığı geçirmiş kişilerde zaman içerisinde antikor düzeylerinin düşebileceği bugün için kabul edilen bir durum. Dolayısı ile altıncı ayda hatırlatıcı bir doz aşı yapılarak antikorların hızla yükselmesinin sağlanması teorik olarak mümkün. Şu an aşı ile ilgili çalışmaların bir kısmı da hastalığı geçiren kişilerde hatırlatıcı doz aşı yapıldığında antikorların durumu hakkında bilgi edinme ile ilgili olup henüz bu konuda elde bilimsel bir veri oluşmuş değil. Ancak aşıların dünya genelinde herkese yetecek düzeyde olmaması ve hastalığı geçirenlerde en az altı ay boyunca antikorların bulunabileceği bilgisinden hareket ile hastalığı geçirenlerde hatırlatıcı dozların bugünkü bilgiler ışığında altıncı aydan sonra gerekli olabileceği söylenebilir. Ancak günümüzde hastalığı ister geçirsin ister geçirmesin, ister aşılanmış ister aşılanmamış olsun, pandemi durumu kontrol alına alınıncaya kadar yine gerekli önlemlerin alınması gerektiğinin altını bir kez daha çizmek gerekiyor. 4) Hastalık vücudumda ne gibi hasarlar bırakmış olabilir? Devam eden semptomlar için neler yapılabilir? Prof. Dr. Çağrı Büke: Bilindiği gibi Covid-19 etkeni SARS-CoV2 üst solunum yollarından bulaşmakta ve ACE2 reseptörlerine tutunarak hücre içerisine girmekte ve çoğalmaktadır. Ace2 reseptörlerinin hemen hemen bulunmadığı organ yok gibidir. Ancak özellikle akciğerlerde bu reseptörler çok yoğun miktarda bulunmakta ve virüs alt solunum yollarına da yerleşerek onun ile ilişkili yakınmaların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Olguların büyük bir kısmında hastalık hafif belirtiler ile seyretmekte ve genellikle iki hafta içerisinde iyileşmektedir. Hastalığın daha ağır seyrettiği olgularda ise hastalığın iyileşme süresi uzayabilmekte, bu süre altı haftaya kadar uzayabilmektedir. Yakınmaların sekiz haftadan daha uzun süre devam ettiği olgular uzun Covid-19 olarak adlandırılmaktadır. Böyle olgularda en sık görülen yakınmalar; yorgunluk, depresyon, huzursuzluk, çarpıntı hissi, kas ve eklem ağrıları ile bir işe konsantre olmayla ilgili sorunlar görülebilmektedir. Bu yakınmaların tamamen düzelip düzelmediği ya da ne zaman düzeleceği ile ilgili net bir bilgi henüz mevcut değildir. 5) İyileştikten sonra hangi hastalıklara karşı korunmalıyız? Prof. Dr. Çağrı Büke: Hastalığı özellikle ağır geçirenlerde, solunum yollarından bulaşabilecek ve hem üst hem de alt solunum yolları enfeksiyonlarına neden olabilecek enfeksiyon etkenlerinden ve bunların oluşturacağı enfeksiyon hastalıklarından korunmak Covid-19 geçirdikten sonraki erken dönemlerde en birincil durumdur. Bu açıdan yine maske, mesafe ve el temizliği kuralının bu noktada da korunmada önemli role sahip olduğu akıldan çıkartılmamalı ve çok fazla kalabalık ve kapalı ortamlarda bulunulmamaya gayret edilmelidir. Yine bu dönmelerde gereksiz olarak kullanılacak bazı ilaçların da bakteri, virüs ve hatta mantar türü mikroorganizmaların solunum yollarında daha kolay yerleşmesini kolaylaştırabileceği ve böylece enfeksiyon gelişimine zemin hazırlayabileceği unutulmamalıdır.