Askeri uzmanlar ve savunma analistleri, Dağlık Karabağ'da 44 gün süren çatışmaların Azerbaycan'ın lehine sonuçlanmasında ve savaş sahasında Ermenistan'a karşı üstünlük kurmasında silahlı ve silahsız insansız hava araçlarının (İHA) etkin bir şekilde kullanmasının önemli rol oynadığını düşünüyor. Uzmanlar, Dağlık Karabağ'ın, İHA ve SİHA'ların da önlem alınmadığı durumlarda ileriye dönük savaş ve çatışma ortamlarını nasıl etkileyebileceğini gösteren önemli bir örnek olduğunu belirtiyor. Ayrıca, bu savaşın ardından Türkiye'nin ürettiği İHA'lara olan talebin artabileceği yorumları yapılıyor. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türkiye'nin ürettiği SİHA'lar sayesinde "değeri 1 milyar doların üzerinde olan Ermeni mühimmatını imha ettiklerini" söyledi. Ancak Aliyev, France 24 kanalına verdiği mülakatta, ellerinde kaç tane İHA ve SİHA olduğuna ilişkin soruya ise "Yeterince var" yanıtını verdi ve kesin bir sayı belirtmedi. Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Dış İlişkiler Danışmanı ve Sözcüsü Hikmet Hacıyev de Axios'a yaptığı açıklamada, İsrail'den aldıkları "kamikaze" İHA'ların "çok faydalı olduğunu" ifade etti. Azerbaycan'ın elindeki İHA ve SİHA'ların miktarına ilişkin herhangi bir resmi açıklama bulunmuyor. İHA'lar nasıl bir rol oynadı? Ancak askeri uzmanlar ve analistler, bu İHA'ların özellikle dağlık coğrafi yapısından dolayı savaş uçaklarının manevra kabiliyetinin azaldığı Dağlık Karabağ bölgesindeki çatışmalarda Azerbaycan'a önemli avantaj sağladığını söylüyor. BBC Türkçe'nin konuyla ilgili sorularını yanıtlayan, adının açıklanmasını istemeyen bir savunma sektörü uzmanı, İHA'ların rolünü "çok önemli" olarak tanımladı. Uzman, "İHA'lar, Ermenistan'ın savunma hattının zayıflatılmasına ve karşı taarruzlarının başlamadan bitmesine neden oldu. Dağlık Karabağ savaşı, İHA'ların konvansiyonel bir savaşta nasıl bir rol oynayabileceğini göstermesi açısından önemli" dedi. Yapılan analiz ve basında çıkan haberlerde, Dağlık Karabağ'da Azerbaycan'ın envanterinde Türkiye'den Bayraktar üretimi orta irtifa - uzun havada kalış süresine sahip TB2 olduğu belirtiliyor. Ayrıca, İsrail tarafından "dolanan mühimmat" olarak geliştirilen, hedeflere çarparak saldırmasından dolayı "kamikaze" olarak bilinen Harop'un da çatışmalarda kullanıldığı yönünde haber ve görüntüler bulunuyor. Savunma analisti Arda Mevlütoğlu, Azerbaycan'ın bu savaşta İHA'ları Türkiye'nin Şubat ayında İdlib'e yönelik başlattığı ve Bahar Kalkanı Harekatı olarak adlandırdığı operasyondakine benzer şekilde kullandığına ve üç ana göreve sahip olduklarına dikkat çekti. Mevlütoğlu, bu üç görevi üzerlerinde taşıdıkları güdümlü bombalarla hassas taarruzlar, diğer İHA, kamikaze drone ve topçu birliklerine hedef tespiti ile işaretlemesi ve istihbarat ile keşif görevleri olarak sıraladı. Ermenistan neden ağır kayıplar verdi? Yapılan analizler, Azerbaycan'ın taktiksel olarak İHA'ları etkin şekilde kullanmasının Ermenistan ordusuna ciddi zarar verdiğine işaret ediyor. Mevlütoğlu'na göre, açık kaynak verileri, Ermenistan ordusunun araç-gereç envanterinin yüzde 40'ından fazlasını kaybettiğini gösteriyor. Mevlütoğlu, "İHA'ların, özellikle SİHA ve kamikaze drone'ların kullanımı, Ermeni ordusu üzerinde aşamalı bir biçimde yıkıma neden oldu. Savaşın başlarında, Ermeni hava savunma sistemleri ve erken ihbar radarları, SİHA'lar ve kamikaze dronelar ile bertaraf edilerek, İHA operasyonları için geniş bir manevra alanı yaratıldı. Ardından da SİHA ve kamikaze droneları, hava savunma şemsiyesinden mahrum kalan Ermeni kara güçleri üzerine taarruzlarını yoğunlaştırdılar. Bu aşamada, İHA'ların elde ettiği hedef istihbaratı ile, Ermeni ordusunun stratejik unsurlarına topçu ve balistik füzeler ile de etkili saldırılar gerçekleştirildi" dedi. Askeri konularda uzmanlaşmış blog sitesi Oryx, savaş bölgesinden geçilen teyit edilmiş fotoğraf ve videolardan derlediği verilerin, Ermenistan'ın 185 tank, bir SU-25 savaş uçağı, dört İHA ve 451 askeri araç kaybettiğini gösterdiğini belirtti. Aynı siteye göre, Azerbaycan ise 22 tank, bir helikopter, 25 İHA ve 41 zırhlı askeri araç kaybetti. BBC Türkçe'ye konuşan savunma sanayi uzmanı, Azerbaycan'ın SİHA ve "kamikaze drone" gibi dolanan mühimmat kullanımını değerlendirirken, Ermenistan'n da zayıflıklarının göz önüne alınması gerektiğini vurguladı. Uzman, "Bu bağlamda ilk göze çarpan, Ermenistan güçlerinin kamuflaj konusunda başarısız oldukları. Bu da SİHA'ların çok kolay hedefleri tespit etmesini sağladı. İkinci husus ise, müşterek harekat yapamamalarıdır. Kara kuvvetlerini Azerbaycan'ın hava saldırılarından koruyacak entegre bir hava savunma sistemine sahip değillerdi ve SİHA/İHA'lara karşı önlem almamışlardı" dedi. İsminin açıklanmasını istemeyen savunma uzmanı, Dağlık Karabağ çatışmalarının, İHA savaşına hazırlıksız bir ordunun, bu araçları etkili şekilde kullanan bir ordu karşısında "neye uğrayacağını" gösterdiğini belirtti. KAYNAK,ANADOLU AJANSI / GETTY IMAGES Fotoğraf altı yazısı, Savaşta Ermenistan'ın dört, Azerbaycan'ın 25 İHA kaybettiği tahmin ediliyor İHA'ların öne çıkması Türkiye'yi nasıl etkiler? Yorumlarda, bu çatışmaların yeni teknolojilerin savaş sahası üzerinde yaptığı değişiklikleri ortaya koyduğunu ve ileriye dönük olarak da bu teknolojilerin artmasının beklendiği görüşü öne çıkıyor. Türkiye de bu bağlamda son yıllarda savunma sanayine ve özellikle de İHA teknolojisine yaptığı yatırımlarla dikkat çekiyor. Türkiye'nin toplam İHA ve SİHA ihracatına ilişkin resmi bir veri bulunmuyor. Ancak Türkiye'nin savunma ve havacılık sektöründe ihracatı 2019'da bir önceki yıla kıyasla yüzde 34,6 artarak, 2,74 milyar dolar oldu. 2023 yılında bu rakamın 10 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Azerbaycan'ın yanı sıra Türkiye'de üretilen bu araçları satın alan ya da almayı planlayan diğer ülkeler arasında Ukrayna, Sırbistan, Katar, Tunus ve Libya var. BBC Türkçe'ye konuşan, adının açıklanmasını istemeyen savunma sektörü uzmanı, SİHA'lar da dahil genel olarak robot teknolojisinin yeni bir alan olmasından dolayı gelişmekte olan ülke savunma sanayilerinin, gelişmiş ülkeleri geçebileceğini ve Türkiye'nin de bu alana yaptığı yatırımların askeri gücünü önemli derecede artırdığını söyledi. Uzman, "Türkiye savunma sanayi şirketleri de Karabağ Savaşı'ndan karlı çıkacaklardır. Bu savaş özellikle Bayraktar TB2'nin dünyada ünlenmesine neden oldu. Önümüzdeki dönemde Baykar Savunma bu artan ilgiden dolayı uluslararası piyasada kendine yer edinebilir" dedi. Savunma analisti Arda Mevlütoğlu da, Dağlık Karabağ savaşının, Bahar Kalkanı Harekatı ile başlayan sürecin tepe noktası olarak görülebileceğini söyledi. Türkiye'nin İHA alanında hem platform hem de kritik sistem ve teknolojilerde tam yetkinlik hedeflediğini belirten Mevlütoğlu, "Son gelişmelerin, bu doğrultudaki çalışma ve projelere daha da ağırlık verilmesini sağlayacağını tahmin edebiliriz. Bunun bir sonucu olarak da İHA ve SİHA'ların Türk Silahlı Kuvvetleri'ndeki yeri, nitelik ve nicelik olarak çok daha güçlenecektir" diye konuştu.